سجده قضاییسجده قضایى به سجده ای که در هنگام نماز فراموش شده و بعد از نماز باید انجام بگیرد گفته می شود . فهرست مندرجات۲ - محل بحث سجده قضایی ۳ - احکام سجده ۴ - سجده قضایی در نماز مستحبی ۵ - دیدگاه فقهی امام خمینی ۵.۱ - رکن بودن دو سجده ۵.۲ - میزان رکنیت سجده ۵.۳ - قضای سجده فراموش شده ۵.۴ - منظور از گذشتن محل ۵.۵ - کبقبت قضای سجده ۵.۶ - عدم وحوب قضای سجده نماز مسنحبی ۵.۷ - فراموش کردن چند سجده ۵.۸ - حکم شک بعد از یقین به فراموشی سجده ۵.۹ - فراموش کردن قضای سجده ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - تعریف سجده قضاییسجده قضایى سجده به جا آورده شده بعد از سلام به جهت فراموشى آن در نماز گفته می شود. ۲ - محل بحث سجده قضاییاز آن در باب صلات سخن گفته اند. ۳ - احکام سجدهترک عمدى یک سجده و نیز ترک عمدى و سهوى دو سجده موجب بطلان نماز است؛ لیكن با ترک سهوى یک سجده نماز باطل نمى شود؛ اما اگر قبل از رکوع متذكر شود باید برگردد و آن را به جا آورد و چنانچه پس از رکوع یاد آور شود نمازش صحیح است؛ لیكن بنابر قول مشهور باید پس از سلام نماز قضاى آن را به جا آورد. البته در این صورت، به قول مشهور، علاوه بر قضاى سجده، دو سجده سهو نیز واجب مى شود. چنانچه ترک سهوى یک سجده در ركعت آخر نماز صورت گیرد، با تذكر آن در اثنا یا بعد از تشهد و قبل از سلام باید آن را تدارک كند و تشهد را دوباره بخواند؛ اما اگر بعد از سلام نماز متذكر شود، در اینكه باید قضاى سجده را به جا آورد یا واجب است بر گردد و سجده را تدارک كند و دوباره تشهد و سلام را بگوید، اختلاف است. البته بنابر قول دوم، به جهت سلام بى جا و اضافى، به قول مشهور باید دو سجده سهو نیز به جا آورد. برخى به جهت تشهد اضافى دو سجده سهو را نیز واجب دانسته اند. رعایت همه شرایط سجده نماز، از قبیل طهارت داشتن و روبه قبله بودن در سجده قضایى نیز لازم است؛ لیكن در اینكه وجوب آن فورى است و در نتیجه فاصله انداختن بین آن و نماز جایز نیست، یا آنكه وجوبش فورى نیست، اختلاف است. بنابر قول به فورى بودن آن، آیا فاصله انداختن بین آن دو، به عملى كه انجام دادن عمدى یا سهوى آن نماز را باطل مى كند یا تنها ارتكاب عمدى آن باطل كننده نماز است و او از روى عمد آن را انجام دهد، موجب بطلان نماز مى گردد و باید آن را اعاده كند، یا موجب بطلان نماز نمى شود و به جا آوردن سجده قضایى كفایت مى كند؟ مسئله اختلافى است. ۴ - سجده قضایی در نماز مستحبیحكم یاد شده درباره سجده قضایى اختصاص به نماز واجب دارد. به جا آوردن سجده فراموش شده در نماز مستحب لازم نیست. ۵ - دیدگاه فقهی امام خمینیدر هر رکعت دو سجده واجب است. ۵.۱ - رکن بودن دو سجدهو این دو سجده (در هر رکعت) با هم رکن می‌باشند که نماز با زیاد کردن دو سجده با هم در یک رکعت باطل می‌شود و کم کردن هر دو سجده نیز چنین است (که اگر هر دو سجده را در یک رکعت ترک کند نماز باطل می‌شود) خواه (این زیاد کردن و کم کردن) عمدی باشد و خواه سهوی، بنا بر این اگر سهواً یک سجده را اضافه یا کم کند، نماز باطل نمی‌شود. ۵.۲ - میزان رکنیت سجدهلازم است برای سجده، خم شده و طوری پیشانی را (بر زمین) بگذارد که مسمّای سجده تحقق یابد و همین (خم شدن و نهادن پیشانی بر زمین) میزان رکن و معیار زیاد کردن عمدی و سهوی است. در سجده چیزهای دیگری لازم است که در رکن بودنش دخالتی ندارند. ۵.۳ - قضای سجده فراموش شدهکسی که سهواً چیزی از واجبات نمازش را کم کند و یادش نیاید مگر بعد از آن‌که محلش گذشته باشد، چنان که رکن باشد، نمازش باطل است و اگر رکن نباشد، نمازش صحیح است و باید - بنابر تفصیلی که در محل خود می‌آید – سجده سهو انجام دهد و جزء فراموش شده را اگر تشهد یا یکی از دو سجده باشد، باید بعد از فراغ از نماز قضا نماید و از میان اجزای فراموش شده، غیر از این دو قضا ندارد. [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۰۴، کتاب الصلاة، القول فی الخلل الواقع فی الصلاة، مسالة۲.
بنابراین از اجزای فراموش‌شده نماز به غیر از سجده و تشهد قضا نمی‌شود، که قضای تشهد (هم) بنابر احتیاط، واجب است. [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۱، کتاب الصلاة، القول فی الاجزاء المنسیة، مسالة۱.
۵.۴ - منظور از گذشتن محلمنظور از گذشتن محل آن است که داخل رکن دیگری که بعد از آن است شده باشد، یا محل آوردن جزء فراموش شده، فعل خاصی باشد که از محل این فعل خاص، گذشته باشد، مانند ذکر رکوع و سجود وقتی آن را فراموش کند و بعد از سر برداشتن از آن‌ها یادش بیاید. [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۰۴، کتاب الصلاة، القول فی الخلل الواقع فی الصلاة، مسالة۲.
۵.۵ - کبقبت قضای سجدهدر به جا آوردن قضای سجده «باید - در حالی که نیّت هم‌زمان با ابتدای آن‌ها باشد - نیّت کند که آن‌ها قضای آنچه فراموش شده است می‌باشند و باید بر آنچه که در حال نماز در آن‌ها واجب بود محافظت نماید، زیرا آن‌ها (سجده، تشهد) در شرایط و مبطلات، مانند خود نماز می‌باشند، بلکه احتیاط (واجب) آن است که بین آن‌ها و نماز، چیزی که منافات با نماز دارد، فاصله نیندازد، که اگر چنین چیزی فاصله بیفتد باید آن‌ها را با شرایط، انجام داده و بنابر احتیاط (مستحب) نماز را اعاده نماید، خصوصاً اگر عمداً آن‌ها را ترک کرده (و بین آن‌ها و نماز فاصله‌انداخته) باشد اگر چه بنابر اقوی اعاده نماز واجب نیست.» [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۱، کتاب الصلاة، القول فی الاجزاء المنسیة، مسالة۱.
۵.۶ - عدم وحوب قضای سجده نماز مسنحبیدر نماز مستحبی، قضای سجده فراموش شده و تشهد فراموش شده واجب نیست. [۱۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۱۸، کتاب الصلاة، القول فی الشکوک التی لااعتبار لها، مسالة۴، و منها الشک فی رکعات النافلة.
۵.۷ - فراموش کردن چند سجدهاگر چند سجده و تشهد را فراموش کند، باید به همان تعداد، آن‌ها را قضا نماید و لازم نیست (موقع قضا) مشخص کند (که مثلاً کدام سجده است) و همچنین ملاحظه ترتیب شرط نیست. البته اگر سجده و تشهد را با هم فراموش کند، احتیاط (واجب) آن است که هر یک از آن‌ها که قبلاً فوت شده، قضای آن را مقدّم بدارد و اگر نداند که کدام یک از این‌ها جلوتر بوده است، باید احتیاطاً تکرار کند، پس قضای آن را که قبل از دیگری انجام داده، بعد از آن هم می‌آورد (تا در قضای آن‌ها ترتیب برقرار گردد). [۱۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۲، کتاب الصلاة، القول فی الاجزاء المنسیة، مسالة۲.
۵.۸ - حکم شک بعد از یقین به فراموشی سجدهاگر (در نماز) اعتقاد پیدا کند که سجده یا تشهد را فراموش کرده و محل جبران آن‌ها (هم) گذشته باشد، سپس بعد از فارغ شدن از نماز، اعتقادش به شک تبدیل شود، احتیاط (مستحب) آن است که قضای آن لازم باشد اگر چه اقوی آن است که واجب نیست. [۲۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۲، کتاب الصلاة، القول فی الاجزاء المنسیة، مسالة۴.
۵.۹ - فراموش کردن قضای سجدهاگر قضای سجده یا تشهد را فراموش کند و بعد از آن‌که به نماز دیگری وارد شد، یادش بیاید؛ در صورتی که این نماز، مستحبی باشد، باید آن را قطع نماید و اما اگر نماز واجب باشد، قطع آن اشکال دارد، خصوصاً اگر آنچه فراموش شده، تشهد باشد. [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۳، کتاب الصلاة، القول فی الاجزاء المنسیة، مسالة۶.
۶ - پانویس۷ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص ۳۹۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |